Οι θεσμοί -το κράτος, η οικογένεια, η εκκλησία, το σχολείο, η γειτονιά, τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης- εκπαιδεύουν καθημερινά, ποσοτικά και ποιοτικά, τις ενήλικες και ανήλικες δυναμικές των κοινωνικών σχέσεων. Αν η δικαιοσύνη παραμένει μία αξιακή έννοια με την οποία ασχολείται μόνο η Φιλοσοφία, αν οι Νόμοι και το Σύνταγμα αποτελούν προϊόντα συγκυριακών κοινοβουλευτικών πλειοψηφιών, και κυβέρνηση – δημόσια διοίκηση εφαρμόζει τα νομοθετημένα, αν οι δικαστικοί λειτουργοί ελέγχουν για το παράνομο ή το νόμιμο με γνώμονα τα νομοθετημένα -ή/και τη συνταγματικότητα των νομοθετημάτων ανάλογα με τις «οδηγίες» που έχουν λάβει, -κι αν η διαπλοκή των εξουσιών και η πελατειακή αντίληψη αποτελούν έναν έκδηλο διαχρονικό κανόνα, τότε, δεν πρέπει να μας εκπλήσσει η απαξίωση του συνόλου της πολιτειακής λειτουργίας, αλλά και η κατά το δοκούν αποδοχή αυτού του ίδιου απαξιωμένου συστήματος όποτε βολεύει. Σε μία κοινωνική οργάνωση όπου ο τρόπος παραγωγής συνδέεται με το κέρδος και τον ανταγωνισμό είναι αναμενόμενο οι αξίες να προσδιορίζονται από τις ανάγκες που ικανοποιούνται από τον προσανατολισμό στην ατομική ανέλιξη και διαφυγή, η επιτυχία-ευτυχία να ορίζεται σε ατομική βάση, η κατηγοριοποίηση, η απόρριψη και ο αποκλεισμός να αποτελούν μία φυσιολογική ροή των πραγμάτων και οι κοινωνικές σχέσεις να διαμορφώνονται από το κοινωνικά «επιβεβλημένο».

Όταν μαθητεύεις σ’ ένα θεσμικό πλαίσιο κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής οργάνωσης όπου επιτυχημένος άνθρωπος θεωρείται ο οικονομικά τακτοποιημένος, και ο οδηγός επιτυχίας απαιτεί προϋποθέσεις εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο και σκληρή δουλειά σε αναξιοπρεπείς συνθήκες, τότε, το πλαίσιο είναι έτοιμο: ο εργοδότης (ιδιώτης ή κράτος) καθορίζει τις εργασιακές/υπαλληλικές σχέσεις (χρόνος εργασίας, ωριαία αμοιβή, μηνιαίες απολαβές κλπ.) βάσει νομοθετικών ρυθμίσεων προσδιορισμένων, αν όχι αποκλειστικά από τη βούληση της εργοδοσίας, στην καλύτερη περίπτωση από το πλαίσιο μίας σκληρής διαπραγμάτευσης συλλογικών συμβάσεων. Έτσι, η επιβίωση στο όριο της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, η μερική απασχόληση, η ανεργία και η στέρηση βασικών αγαθών και υπηρεσιών, η ακρίβεια, η υποβαθμισμένη ποιότητα ζωής και η απουσία ελεύθερου χρόνου, συχνά, ορίζουν ένα αδυσώπητο μάθημα ζωής: «σκύψε, εκφόβισε, απείλησε, χτύπα, βίασε, κλέψε»… Το «αγωνίσου» απαιτεί άλλη κοινωνικοποίηση, άλλους «δασκάλους» και «δασκάλες»…

Σε αυτό το θεσμικό πλαίσιο η δικαιοσύνη μπορεί να απονέμεται επιλεκτικά ή καθυστερημένα, και να είναι αναμενόμενη η αίσθηση ότι, με το κατάλληλο τίμημα, νομικοί λειτουργοί και δικαστικό σύστημα μπορούν να “ρυθμίσουν” την εκδίκαση μίας υπόθεσης «ρίχνοντας στα μαλακά» ή και αθωώνοντας έναν κατηγορούμενο, ενώ τα Μ.Μ.Ε. να μεριμνήσουν για την αποκατάσταση της δημόσιας εικόνα του. Η βολική συντήρηση κοινωνικών διακρίσεων ενδυναμώνει τα φαινόμενα της εκμετάλλευσης, του αποκλεισμού, της περιθωριοποίησης, του εκφοβισμού και της βίας στο σχολείο, στη γειτονιά, στην εργασία, στις σχέσεις… Η ξενοφοβία παραμένει σε ύπνωση όποτε εξυπηρετείται π.χ. η συγκομιδή της αγροτικής παραγωγής, και ερεθίζει τα «πατριωτικά» ανακλαστικά όποτε απαιτείται… Η εργαλειοποίησή της εξυπηρετεί στην «αυστηροποίηση» της φύλαξης των συνόρων, και στην επικερδή εκμετάλλευση της διακίνησης προσφύγων και μεταναστών. Ο ρατσισμός δεν αφορά τον οικονομικά δυνατό. Στρέφεται κατά των κατατρεγμένων του κόσμου τούτου. Οι «αποδιοπομπαίοι τράγοι» πάντα θα είναι χρηστικοί: θα ξορκίζουν τα δεινά των κοινωνιών, στρέφοντας την προσοχή στη μικροεγκληματικότητα… Ο μισαναπηρισμός ικανοποιεί την ασημαντότητα εκείνου που ενοχλείται από το διαφορετικό και νιώθει πως δεν πρέπει να έχουν όλοι τα ίδια δικαιώματα. Και δε θα ενοχληθεί από τις εχθρικές πόλεις στην αναπηρία, τα πεζοδρόμια, τα κτίρια και τις υπηρεσίες χωρίς προσβασιμότητα. Η ομοφοβία πλημμυρίζει εκείνους που νιώθουν πως διασαλεύεται το φυσιολογικό και η ισορροπία τους, και πως η αποκατάσταση επέρχεται εξαφανίζοντας όσους αποζητούν ορατότητα και αποδοχή του σεξουαλικού τους προσανατολισμού. Οι πολιτικές εκδοχές που κλείνουν το μάτι σε όσους κλωτσούν με μανία το διαφορετικό και ύστερα ξεπλένουν τα πεζοδρόμιά τους παραμονεύουν… Οι έμφυλες διακρίσεις βρίσκουν πρόσφορο έδαφος στην υποτίμηση του γυναικείου φύλου, στην αποδοχή στερεότυπων πατριαρχικών αντιλήψεων και στην προσδοκία ανάληψης συγκεκριμένων κοινωνικών ρόλων. Όταν, μάλιστα, συνδεθούν με την αντικειμενοποίηση της γυναικείας ύπαρξης, επιτείνουν τις εκδηλώσεις ενδοοικογενειακής βίας και των γυναικοκτονιών που αντιμετωπίζονται με τη φράση «το περιπολικό δεν είναι ταξί». Η προβολή της θρησκευτικής ανωτερότητας ενός δόγματος εξυπηρετεί τους πολιτισμικούς διαχωρισμούς και τους τεχνητούς αποκλεισμούς. Ποια προσευχή, άραγε, θα καταπραΰνει αποτελεσματικότερα τον ανθρώπινο πόνο;

Η ημιμόρφωση, η απουσία ενσυναίσθησης και συναντίληψης, η υποβολιμιαία αποδοχή πως ο κόσμος που ζούμε είναι ο καλύτερος δυνατός, ο στιγματισμός, η επίδειξη δύναμης και η άσκηση βίας δεν είναι τίποτα περισσότερο από αυτό που κάποιος μπορεί: να επενδύσει στο λίγο του εαυτού του και να αυτολατρευτεί… Και, όταν το θεσμικό πλαίσιο δεν αφήνει διέξοδο, τότε, η αίσθηση της αδικίας και του θυμού συχνά μετουσιώνεται σε επιθετικότητα και καταστροφικότητα, ιδιαίτερα στην περίοδο της εφηβικής ηλικίας κατά την οποία η κοινωνικοποίηση χαρακτηρίζεται από την ανάγκη για διαμόρφωση ταυτότητας και κοινωνική αποδοχή που θα επιτευχθεί από «θεατές», οι θεσμοί της οικογένειας και του σχολείου μετατρέπονται σε «αιτίες» θολώνοντας την εικόνα του πραγματικού θύτη και η καταστολή ως μορφή κοινωνικού ελέγχου έρχεται να διαχειριστεί την εγκληματικότητα, τη βία, τη νεανική παραβατικότητα και τον εκφοβισμό. Και οι φιλήσυχοι πολίτες πάντα θα «πέφτουν από τα σύννεφα», απολαμβάνοντας σε gros plan συμπλέγματα θυμάτων, θυτών και θεατών που για μέρες θα τρέφουν τις ζώνες τηλεθέασης…

Ενίοτε, το θέαμα εκφράζει την επιθυμία της σύγχρονης κοινωνίας να κοιμηθεί, και γίνεται φρουρός αυτού του ύπνου.

Σημείωμα του Διευθυντή Έκδοσης