Στις 7 Δεκεμβρίου του 2000, με την έναρξη της Συνόδου Κορυφής της Ευρωπαϊκής Ένωσης στη Νίκαια της Γαλλίας, υπογράφηκε ο ΧΑΡΤΗΣ ΘΕΜΕΛΙΩΔΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ της Ευρωπαϊκής Ένωσης ενώ ταυτόχρονα 100.000 άνθρωποι, απ' όλες τις χώρες κράτη-μέλη, διαδήλωναν αγωνιστικά ενάντια στη φιλελεύθερη οικονομία της παγκοσμιοποίησης διεκδικώντας μια διαφορετική Ευρώπη όπου οι κοινωνίες και οι άνθρωποι θα μετράνε πέραν και πάνω από τα κέρδη.
Τα «Θέματα Ειδικής Αγωγής» δημοσιεύουν ολόκληρο το κείμενο του ΧΑΡΤΗ ΘΕΜΕΛΙΩΔΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ της Ε.Ε., το οποίο θα ενταχθεί στο μέλλον στις κοινοτικές συνθήκες, για να αποκτήσει νομικό χαρακτήρα προσδίδοντας πολιτικό περιεχόμενο και δεσμεύσεις ουσίας με αποδέκτες τους πολίτες της Ευρώπης και τους θεσμοθετημένους μηχανισμούς εξουσίας της Ε.Ε. και των κρατών-μελών της.
«Οι λαοί της Ευρώπης εγκαθιδρύοντας μεταξύ τους μια διαρκώς στενότερη ένωση, αποφάσισαν να μοιραστούν ένα ειρηνικό μέλλον θεμελιωμένο σε κοινές αξίες. Η Ένωση, έχοντας επίγνωση της πνευματικής και ηθικής κληρονομιάς της, στηρίζεται στις αδιαίρετες και οικουμενικές αξίες της αξιοπρέπειας του ανθρώπου, της ελευθερίας, της ισότητας, της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου», προτάσσεται στο προοίμιο της νέας καταστατικής χάρτας δικαιωμάτων της Ε.Ε.. Πολλοί αναρωτιούνται κατά πόσον μπαίνουν οι προϋποθέσεις ύπαρξης ενός «ευρωπαϊκού λαού» κι αν προσφέρεται η δυνατότητα να μεταβιβασθείαττό τα κράτη-έθνη προς την Ευρωπαϊκή Ένωση ένας «συνταγματικός χάρτης» ικανός να της πρόσδωσει ένα δημοκρατικό θεμέλιο. Στην Ευρώπη, το κράτος-έθνος είναι πολύ μικρό και ανίκανο να ξεφύγει από την «παρακμιακή επίθεση φιλίας» που του επιβάλλει το παγκοσμιοποιημένο οικονομικό σύστημα.
Ο Γερμανός φιλόσοφος Γιούργκεν Χάμπερμας τονίζει ότι «η πρόκληση συνίσταται στο να διατηρηθούν οι μεγάλες δημοκρατικές κατακτήσεις των ευρωπαϊκών κρατών-εθνών πέραν των ίδιων τους των ορίων, μεταφέροντας σε ένα ανώτερο επίπεδο τον πολιτικό χώρο και τους δημοκρατικούς θεσμούς».
Πολλά από τα άρθρα του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε. «κρύβουν» έντεχνα αθέατες πλευρές της διαφοράς, του φαινομένου των στρατιών των νεόπτωχων και των πολλαπλών αποκλεισμών ξεπερνώντας με «φραστική ευκολία» το γεγονός ότι εκατομμύρια άνθρωποι που ζουν στην Ευρώπη δεν έχουν εργασία-μισθό-ασφάλιση-ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, είναι άστεγοι-υποσιτισμένοι και η πρόσβαση τους στα εκπαιδευτικά και τα πολιτιστικά αγαθά αδύνατη έως ανύπαρκτη.
Εκπρόσωποι του Πανελλήνιου Επιστημονικού Συλλόγου Ειδικής Αγωγής (Π.Ε.Σ.Ε.Α.) και συνεργάτες του περιοδικού θέματα Ειδικής Αγωγής θα επιχειρήσουν κριτικές προσεγγίσεις, αναλύσεις κι αξιολογήσεις του νέου Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε. γιατί ως δημοκρατικοί πολίτες και επιστήμονες διαπνεόμενοι από την Ιδεολογία των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έχουμε καθήκον μέσα από τις σκέψεις μας, τις νοητικές μας επεξεργασίες και τις καθημερινές μας πρακτικές να σηματοδοτούμε διαδικασίες που να ενδυναμώνουν τις δημοκρατικές λειτουργίες, την αλληλεγγύη και την ειρηνική συνύπαρξη των ανθρώπων με κοινές ή διαφορετικές ταυτότητες (πολιτικές, πολιτιστικές, θρησκευτικές, κοινωνικές, φιλοσοφικές κ.λπ.).
Ο 21ος αιώνας μάς υποδέχεται, ενώ ήδη συντελούνται ραγδαίες, καίριες και γενικευμένες αναδιαρθρώσεις ως προς το ρόλο του εκπαιδευτικού συστήματος και ως προς τη μορφή της εργασίας και των εργασιακών σχέσεων. Τα προβλήματα της περιφερειακής ανισότητας, της περιθωριοποίησης, της άνισης ανάπτυξης, της σχέσης κέντρου με την περιφέρεια, της κοινωνικής δικαιοσύνης παίρνουν εκρηκτικές διαστάσεις. Αναπτύσσονται κοινωνικοί αποκλεισμοί με συστατικό πυρήνα τη νέα φτώχεια.
Φτώχεια που έχει ως αίτιο την ανεργία μακράς διαρκείας, την ελαστική απασχόληση, την εργασία σε υποβαθμισμένες συνθήκες και αποκλείει διαρκώς άτομα και κοινωνικές ομάδες από βασικά αγαθά και δικαιώματα, ενώ ταυτόχρονα εμπεριέχει και εξασφαλίζει τους μηχανισμούς παγίωσης και αναπαραγωγής της. Παρατηρείται μια καινούργια δυναμική διαδικασία φτωχοποίησης και περιθωριοποίησης μεγάλων κοινωνικών ομάδων. Ομάδες που συμμετείχαν και στήριξαν τη μέχρι τώρα κοινωνική οργάνωση αποδέχτηκαν και επένδυσαν στους οικονομικοκοινωνικούς σχεδιασμούς, δηλώνοντας έμπρακτα -με τις ψήφους τους- νομιμοφροσύνη στο σύστημα, αποδεχόμενοι το σύνθετο πλέγμα αξιών του και, υφιστάμενοι την εκπαίδευση που επέλεξε και επέβαλε νόμιμα η εκλεγμένη από αυτούς εξουσία.
Σήμερα καταρρέει η κοινωνική δικαιοσύνη που σχηματοποιήθηκε μέσα από αγώνες και συμφωνήθηκε να ισχύσει με προοπτική χρόνου. Ένας μετά τον άλλον οι καθρέφτες μέσα στους οποίους η κοινωνία λάτρεψε τον εαυτόν της θρυμματίζονται. Δοκιμάζεται «το κοινό περί κοινωνικού δικαίου αίσθημα» θέτοντας σε κινδύνους τις κοινωνίες. Από την άλλη, οι κυρίαρχες απόψεις επιχειρηματολογούν υπέρ της ευθύνης και της ενοχής των ίδιων των αποκλεισμένων για την «κατάντια» τους, στους οποίους και αποδίδεται μια διακρίνουσα ιδιότητα-στίγμα.
Η καταπολέμηση του σχολικού και του κοινωνικού αποκλεισμού δεν αποτέλεσε, ποτέ ως τώρα, προτεραιότητα στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η περιοδική ενασχόληση δημόσιων ή ιδιωτικών φορέων ανακουφίζει πότε-πότε ομάδες αποκλεισμένων, ενώ ταυτόχρονα αναπτύσσεται μια επικίνδυνη λογική που απωθεί συστηματικά στη σφαίρα του ιδιωτικού και της προσωπικής ευθύνης κάθε πρόβλημα που συνδέεται με τον αποκλεισμό. Βέβαια δεν παραλείπουν να συστήνουν προσαρμογή, κατανόηση, υπομονή και άλλα ηχηρά παρόμοια.
Για τους κυβερνώντες οι συζητήσεις περί αποκλεισμού έχουν ως σταθερή αφετηρία τους τις σημερινές οικονομικές προτεραιότητες. Οι προβληματισμοί για τη διαχείριση του αρχίζουν, όταν καθίσταται επικίνδυνος για την έννομη τάξη πραγμάτων και επαπειλεί κοινωνικές ρωγμές.
Γι' αυτό εμείς επιμένουμε ότι ένας διάλογος με επιστημονικά, πολιτικά και κοινωνικά κριτήρια θα μπορούσε να προδιαγράψει θετικά αποτελέσματα, αν οι ενδιαφερόμενοι φορείς απέρριπταν την προτεινόμενη συμπτωματική αντιμετώπιση κάθε μορφής αποκλεισμού και δεν υπέκυπταν στη λογική της αποδοχής του και της διαχείρισης του. Κι ευθύς αμέσως τίθεται το πολιτικό προαπαιτούμενο ενός τέτοιου διαλόγου: «Προτεραιότητα όλων μας η ενίσχυση του κοινωνικού κράτους δικαίου και όχι η απορρύθμισή του από την κυριαρχία της οικονομίας της αγοράς».
